Η ονομασία

Το όνομα των Σοφάδων ετυμολογικά δεν έχει ξεκαθαριστεί. Η επικρατέστερη άποψη, με την οποία και η τοπική προφορική παράδοση συμφωνεί, είναι ότι προέρχεται από τους ομώνυμους «Σοφάδες» (χωμάτινα, υπερυψωμένα στις αυλές των σπιτιών τετράπλευρα σαν εξέδρες). Οι μικροί σχετικά αυτοί «σοφάδες» ήταν το «σήμα κατατεθέν» του οικισμού. Μια βαθύτερη ωστόσο ιστορική θεώρηση του θέματος, μας κάνει να πιστέψουμε πως η άποψη αυτή δεν μπορεί να είναι ορθή, αφού και οι σοφάδες δεν ήταν το αποκλειστικό γνώρισμα μόνο των σπιτιών της ομώνυμης πόλης. Επιπλέον η ύπαρξη του πρώτου οικισμού χρονολογείται πολύ νωρίτερα από τη δημιουργία σοφάδων στην  περιοχή.

 Μια άλλη άποψη για την ετυμολογία του ονόματος Σοφάδες αναφέρει ότι προέρχεται από τους «(Γιου)σουφάδες», πληθυντικός του τουρκικού νομίσματος Γιουσούφ.

 Τέλος άλλη διάσταση στο θέμα δίνει η τουρκική απογραφή των ετών 1454-1455, κατά την οποία οι σημερινοί Σοφάδες φέρονται καταγραμμένοι ως «Σοφού», με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή και ευδιάκριτη η προέλευση του ονόματος της πόλης.

Ιστορικά Στοιχεία

Η περιοχή των Σοφάδων κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους. Οι πρώτοι γνωστοί κάτοικοι είναι οι Πελασγοί (Προέλληνες), στους οποίους πιθανά ανάγεται και η λατρεία της Ιτώνιας Αθηνάς. Η προϊστορική Άρνη υπήρξε, σύμφωνα με τον Όμηρο και τον Παυσανία, η κοιτίδα των Αιολέων. Η μεγαλύτερη γιορταστική εκδήλωση στο Θεσσαλικό χώρο, τα Κουάρια, προς τιμή του θεού Απόλλωνα πιθανολογείται ότι διεξαγόταν στην παραποτάμια περιοχή της κοινότητας Μασχολουρίου.

 Στα Ομηρικά έπη το όνομα Ελλάς πιθανολογείται ότι αντιστοιχούσε σε περιοχή της Θεσσαλιώτιδας που διαρρεόταν από τους ποταμούς Ενιπέα, Απιδανό και άλλους παραποτάμους του Πηνειού (Ονώχονος κ.λπ.) και κάτοικοί του ήταν οι Μυρμιδόνες. Κατά συνέπεια, και πριν η χώρα Ελλάς συμπεριλάβει και τη Στερεά Ελλάδα, συμπεριλάμβανε σε μεγάλο βαθμό το Δήμο Σοφάδων.

 Το 1114 π.Χ. η Άρνη κυριεύτηκε από τους Θεσσαλούς μετονομαζόμενη σε Κιέριο, ενώ η περιοχή επιρροής των Σοφάδων επονομάσθηκε Θεσσαλιώτις. Με τη συνθήκη της Άρνης σηματοδοτείται η απαρχή της δουλοπαροικίας με την οποία ο τοπικός πληθυσμός (εφεξής καλούμενοι Πενέστες) μετατράπηκε σε δουλοπάροικους των νικητών Θεσσαλών.

 Το Μοσχολούρι, που μάλλον υπάρχει από το 100 μ.Χ. αι., ήκμασε μετά το 1500 μ.Χ. και έγινε γνωστό για το ετήσιο πανελλήνια γνωστό πανηγύρι - παζάρι του (αναφέρεται στη Νεώτερη Γεωγραφία του 1791) καθώς και για το σχολείο του στο οποίο δίδαξαν μεγάλοι λόγιοι της εποχής.

 Γενικά, η κεντρική θέση της περιοχής υπήρξε η αιτία συνεχών επιδρομών και κατακτήσεων, όπως Γότθων (396 μ.Χ.), Σλάβων (578 μ.Χ.), Σαρακηνών (90ς αι.), Βούλγαρων (927 μ.Χ.), Φράγκων (1204), Σέρβων (1346) και βεβαίως Τούρκων (1396 - 1881) και Γερμανο-Ιταλών (1941 - 1944).

 Οι Σοφάδες πέρασαν στην κυριότητα του Έλληνα τσιφλικά και τραπεζίτη Γ. Ζαφίρη λίγο πριν την προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881 και υπέφεραν τα πάνδεινα από την τυραννική συμπεριφορά του τσιφλικά. Οι Σοφαδίτες γεωργοί αναγκάστηκαν να οργανωθούν μόνοι τους και να ξεσηκωθούν για να απαλλαγούν συστήνοντας τον πρώτο Γεωργικό Σύλλογο στην Καρδίτσα το 1909. Το Φεβρουάριο του 1910 συγκροτήθηκε το ένοπλο συλλαλητήριο στην Καρδίτσα. Στις 5.3.1923 επί κυβέρνησης του Θεσσαλού στρατηγού Ν. Πλαστήρα δημοσιεύτηκε νομοθετικό διάταγμα για την ολοκληρωτική απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών.

Χρόνοι Ίδρυσης

Η ίδρυση των Σοφάδων χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στοιχεία που μαρτυρούν την καταγραφή των Σοφάδων στην απογραφή των Τούρκων (ως «Σοφού») στα έτη 1454-1455, ανάγουν σε αρκετά, άγνωστο πόσα, χρόνια πριν την ίδρυση της πόλης.

Στα μετέπειτα χρόνια έχουμε κάποιες γραπτές αναφορές για την ύπαρξη των Σοφάδων, ιδίως σε προθέσεις μοναστηριών από το 16ο αιώνα και μετά. Αλλά και από άλλες πηγές έχουμε αρκετές πληροφορίες για τους Σοφάδες των περασμένων αιώνων. Σπουδαίες πληροφορίες μας δίνει ο Άγγλος περιηγητής Ληκ, που πέρασε από τους Σοφάδες στα 1810, ενώ στα 1817 έχουμε την πληροφορία ότι ήταν από τα μεγαλύτερα χωριά του κάμπου της περιοχής.

Την ίδια εποχή οι κάτοικοι των Σοφάδων ενδιαφέρονταν σοβαρά για τα γράμματα. Έτσι, στα 1802 συναντάμε γραμμένους οκτώ Σοφαδίτες ως συνδρομητές ενός ωραίου βιβλίου, που εκδόθηκε στη Βιέννη της Αυστρίας.

Ιστορική Εξέλιξη

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και την ενσωμάτωσή της στην ελεύθερη Ελλάδα (1881), οι Σοφάδες άρχισαν να αναπτύσσονται σε κωμόπολη με ταχύ ρυθμό. Σ’ αυτό συντέλεσε η εξαιρετική θέση τους στο Θεσσαλικό κάμπο και περισσότερο, ίσως, η σιδηροδρομική γραμμή και η σύνδεσή της με τις μεγάλες θεσσαλικές πόλεις (Βόλο, Τρίκαλα, Καρδίτσα) αλλά και τις Αθήνα και Θεσ/νίκη.

Η εβδομαδιαία εμποροπανήγυρις που γίνεται από παλαιότατων χρόνων κάθε Σάββατο, συνετέλεσε και αυτή στην περαιτέρω εμπορική και γενικότερη οικονομική ευρωστία της. Έτσι οι Σοφάδες εξελίχθηκαν γρήγορα σε σύγχρονη, μοντέρνα και προοδευτική κωμόπολη της δυτικής Θεσσαλίας, που εντυπωσίαζε αυτούς που την επισκέπτονταν για τον πρώιμο «ευρωπαϊκό» άνεμο που φυσούσε.

Την πορεία αυτή των Σοφάδων ήρθε να ανακόψει ο καταστροφικός σεισμός που ισοπέδωσε κυριολεκτικά την πόλη στις 30 Απριλίου του 1954. Σιγά σιγά όλη η πόλη άρχισε να ξανακτίζεται για να κατακτήσει και πάλι την θέση που της αρμόζει, αλλά χάθηκε πολύτιμος χρόνος.